IPARD-Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı
Türkiye IPARD Programı, ulusal çerçeve ve Topluluk çerçevesinde sunulan stratejik ilkeler temelinde hazırlanmıştır. Ulusal çerçeve açısından programlama, 2007 – 2013 yıllarını içeren 9 uncu Kalkınma Planı, 2006 – 2010 yıllarını içeren Tarım Stratejisi ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisini temel almıştır. Topluluk dokümanlarında yer alan ilkeler açısından IPARD Programı, Genişleme Paketinde bulunan öncelikler, Müktesebatın Üstlenilmesine ilişkin Ulusal Program ve özellikle Çok Yıllı Gösterge Planlama Belgesi’nin (MIPD) IPARD ile ilgili önerileri doğrultusunda tasarlanmıştır.
Bu stratejik çerçeve temelinde, IPARD kapsamında gerçekleştirilmesi hedeflenen temel politika amaçları şöyledir: hedeflenen yatırımlar aracılığıyla tarım sektörünün (işleme dâhil) sürdürülebilir modernizasyonuna katkı sağlanması ve gıda güvenliği, veterinerlik, bitki sağlığı, çevre standartları veya Genişleme Paketinde belirtilen diğer standartların AB müktesebatı doğrultusunda iyileştirilmesinin teşvik edilmesi.
Coğrafi ve sektörel odaklanmaya ilişkin IPA ortak konusunun Türkiye’de uygulanması ve IPARD desteğinin etkisinin azami seviyeye çıkartılması amacıyla, 2007 – 2013 dönemi IPARD uygulaması için 81 il arasından 42 il seçilmiştir. İllerin seçiminde, GSYİH açısından gelişmişlik düzeyleri, kırsaldan kente göç oranları ve tarım, gıda güvenliği, veterinerlik ve bitki sağlığı konusunda müktesebata uygunluk temelinde seçilen fakat ilgili üretim, işleme ve pazar zincirleri zayıf olan sektörlerdeki yeniden yapılandırılma ihtiyacı ve sektörlerdeki potansiyel esas alınmıştır. Seçilen 42 il arasından, IPARD Programının ilk uygulama aşamasında deneyim ve kapasitenin aşamalı olarak geliştirilmesi amacıyla sadece 20 ilde uygulamalar başlatılacaktır. İkinci uygulama aşamasında , uygulamaya 22 il ilave edilecektir . Bunun yanı sıra, IPARD uygulamasının ilk aşamasında kapsanacak olan 20 il arasından, her tedbir ve alt tedbir için en uygun hedef iller, üretim, işleme ve pazarlama potansiyelleri ve zayıflıkları ile çeşitlendirmeye yönelik kırsal ekonomik kalkınma potansiyelleri göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Böylece IPARD kaynakları, ilk aşamada programın etki ve katkısının Türkiye IPARD hedefleri açısından en yüksek seviyede olacağı illere yoğunlaştırılmıştır.
Program iki aşamada uygulanacaktır: I. Uygulama Aşaması ve II. Uygulama Aşaması. MIPD ilkeleri doğrultusunda, öncelik ekseni 1 ile ilgili tedbirler (tarımsal işletmeler, işleme ve pazarlama, üretici grupları) ve öncelik ekseni 3 ile ilgili tedbirler (çeşitlendirme) ilk aşamada uygulanmaya başlanacak ve acil müdahale ihtiyacını karşılayacak şekilde, SWOT (güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler) analizinde belirtilen doğrultuda hedeflenen tarımsal sektörlerin zayıf yönlerine odaklanılacak ve kırsal ekonomi ile yaşam koşullarına en büyük etki yaratması beklenen faaliyetlere yoğunlaşılacaktır. Öncelik ekseni 2 ile ilgili tedbirlerin (tarım-çevre tedbirleri ve LEADER’in uygulanmasına hazırlık) uygulanabilmesi için Programın 4. Bölümünde tanımlanan aşamalar temelinde yoğun bir kapasite geliştirme süreci gerekmektedir. Dolayısıyla bu tedbirler, sözü edilen kapasite geliştirme sürecinin ardından nihai hale getirilmek üzere Programın 4. Bölümünde taslak olarak yer almaktadır.
MIPD temelinde, aşağıda belirtilen öncelik eksenleri Program dahilinde yer almaktadır:
Öncelik ekseni 1: Tarım ve balıkçılık sektörünün sürdürülebilir adaptasyonu ve ilgili Topluluk standartlarının uygulanması
Öncelik ekseni 2: Tarım-çevre tedbirleri ve LEADER’in uygulanmasına hazırlık.
Öncelik ekseni 3: Kırsal ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi.
Öncelik ekseni 1: Pazar etkinliğinin iyileştirilmesi ve Topluluk standartlarının uygulanması
Tedbir 101. Tarımsal işletmelerin yeniden yapılandırılması ve Topluluk standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar
IPARD, ekonomik verimliliklerinin artırılması ve uzun vadede sürdürülebilirliklerinin teminat altına alınması amacıyla üretim araçları ve süreçlerinin iyileştirilmesi için tarım işletmelerine destek sağlayacaktır. IPARD ayrıca, tarım ve gıda ürünlerinin kalitesi ve kalite güvencesi, hijyen ve gıda güvenliği, hayvan refahı, çevresel etkilerin kontrolü ve sınırlandırılması (özellikle su kullanımı, hayvan atıkları ve nitrat kirliliği yönetimi) ve iş güvenliği konularında AB standartlarına yükseltilmelerine katkıda bulunacaktır.
Desteklenecek sektörler: (i) Süt Sektörü; (ii) Et Sektörü
Tedbir 102. Üretici Gruplarının kurulmasına destek
Bu tedbir, aşağıda belirtilen amaçlar doğrultusunda tarımsal pazarlarda üretici gruplarının rollerini güçlendirmeyi hedeflemektedir:
· Üretimin ve üreticilerin ürünlerinin nitelik ve nicelik bakımından pazar gereklerine adapte edilmesinin desteklenmesi,
· Üretimin ve üreticilerin ürünlerinin AB müktesebatı doğrultusunda Topluluk standartlarını karşılayacak şekilde adapte edilmesinin desteklenmesi,
· Tarımsal işletmelerin gelir durumları, ekonomik sürdürülebilirlikleri ve verimliliklerinin geliştirilmesinin desteklenmesi.
Bu tedbirin yararlanıcıları, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu kapsamında kabul edilen tüzel kişilik niteliğindeki Üretici Gruplarıdır.
Meyve ve sebze sektörü için yararlanıcılar, 552/1995 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de tanımlandığı şekilde, Ziraat Odalarına kayıtlı en az 50 çiftçi tarafından kurulan kooperatifler ve bunların üst birlikleridir.
Desteklenecek üretici grupları; Mantar, Çiçek, Tıbbi bitkiler dahil olmak üzere Meyve ve Sebze, Süt, Kırmızı ve Beyaz Et, Yumurta, Bal ve Balık sektörlerinde faaliyet gösteren gruplardır.
Tedbir 103. Tarım ve balıkçılık ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasının yeniden yapılandırılması ve Topluluk Standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar
İşleme endüstrisinin yönelik IPARD programının öncelikleri; işleme endüstrisinin Topluluk standartlarına ulaştırılmasına destek sağlanması, özellikle kalite, hijyen ve gıda güvenliği ile veterinerlik kontrolleri, hayvan refahı, çevresel etki ve iş güvenliğine ilişkin Topluluk standartlarına ulaşılmasının yanı sıra, süreçlerin verimliliğinin artırılması ve kayıpların azaltılması amaçlanacaktır.
Desteklenecek sektörler: (i) Süt Sektörü; (ii) Et Sektörü; (iii) Meyve ve Sebze Sektörü (iv) Balıkçılık Sektörü.
Öncelik ekseni 2: Tarım-çevre tedbirleri ve yerel kırsal kalkınma stratejilerinin uygulanması için hazırlık faaliyetleri
Bu öncelik ekseni kapsamındaki tedbirler, Türkiye’deki mevcut sınırlı deneyim seviyesinin gerektirdiği yoğun bir kapasite geliştirme sürecinin (aşamaları Bölüm 4 Tedbir 2.1 ve Tedbir 2.2’de açıklanmaktadır) ardından 2010 yılı itibariyle uygulanmaya başlanacaktır. Dolayısıyla bu faaliyetler, kapasite geliştirme sürecinin sonuçları göz önünde bulundurularak 2010 yılı sonundan önce program değişikliği yoluyla güncellenecek olup, hâlihazırda taslak halindedir.
Öncelik ekseni 3: Kırsal ekonominin geliştirilmesi
Tedbir 302 Kırsal Ekonomik Faaliyetlerin Çeşitlendirilmesi ve Geliştirilmesi
Bu tedbir, aşağıda belirtilen konulara katkıda bulunmayı amaçlamaktadır:
· Türkiye’nin Ortak Tarım Politikası ve ilgili politikalara ilişkin AB müktesebatının uygulanmasına hazırlanması,
· İş faaliyetlerinin geliştirilmesi yoluyla yeni iş olanaklarının yaratılması ve mevcut istihdam olanaklarının korunması, bu sayede kırsal alanların ekonomik faaliyet düzeylerinin artırılması ve kırsal nüfusun azalmasının önlenmesi,
· Bölgesel kırsal kalkınma dengesizliklerinin düzeltilmesi.
Tedbir, dört alt tedbirden oluşmaktadır: Çiftlik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi (arıcılık, aromatik ve tıbbi özelliği olan bitkiler ve süs bitkisi yetiştiriciliği), Yerel ürünler ve mikro işletmelerin desteklenmesi, kırsal turizm ve Kültür balıkçılığının geliştirilmesi.
1.5. Teknik Destek Faaliyetlerinin Tanımı
(718/2007 sayılı IPA Uygulama Tüzüğü’nün 182. Maddesi doğrultusunda)
Tedbir kapsamında aşağıdaki çalışmalar, İzleme Komitesi tarafından önceden onaylanan bir teknik destek eylem planı kapsamında olması ve uygulanmadan önce İzleme Komitesi Başkanı tarafından onaylanması koşuluyla uygundur:
· Komitenin etkili bir şekilde çalışması için katılımları gerekli görülen bütün uzmanların ve diğer katılımcıların giderleri de dahil olmak üzere, İzleme Komitesi toplantılarına yönelik harcamalar.
İzleme Komitesinin sorumluluklarını yerine getirmesi için gerekli olan diğer harcamalar:
· Programın temel dayanaklarını ve göstergelerini incelemeye ve değerlendirmeye yönelik uzman desteği,
· İzleme faaliyetlerinin uygulanması ve işlevselliğine ilişkin olarak uzmanların İzleme Komitesine tavsiyede bulunması ve destek sağlaması,
· Çalışma gruplarının toplantıları ve ek görevleri ile ilgili harcamalar,
· Seminerler,
· Basım ve dağıtım giderleri de dahil olmak üzere iletişim ve tanıtım planına yönelik harcamalar,
· Çerçeve, sektörel ve finansman anlaşmalarının uygulanması için gerekli olanlar dışında, Komisyon tarafından talep edilen yazılı ve sözlü çeviri giderleri,
· Ziyaret ve seminerlerle ilgili harcamalar (Ziyaret ve seminer için İzleme Komitesine zamanında bir rapor sunulması gerekmektedir),
· “Yerel kırsal kalkınma stratejilerinin hazırlanması ve uygulanması” tedbirinin akreditasyonu öncesi uygulama hazırlıkları ve söz konusu tedbire yönelik “beceri edinme” faaliyetlerini de kapsayan, Program içeriğinde gelecekte uygulanması öngörülen tedbirlerin hazırlanması amacıyla uzman yardımı ve gerçekleştirilecek çalışmalarla ilgili harcamalar,
· IPARD Sektörel Anlaşmasının ilgili hükümlerinin gerektirdiği program değerlendirmelerine yönelik harcamalar,
· Yerel kırsal kalkınma stratejilerinin hazırlanması ve uygulanması faaliyetlerinin koordinasyonunu destekleyen ulusal bir ağın kurulması ve işletilmesiyle ilgili harcamalar. Bu harcamalar, gelecekte Üye Devletlerin Topluluk kurallarına uygun ulusal bir kırsal kalkınma ağının kurulmasıyla ilgili harcamaların yanı sıra 1698/2006 sayılı Konsey Tüzüğünün 67. maddesi ile kurulmuş olan Avrupa Kırsal Kalkınma Ağına katılım ile ilgili harcamaları da kapsayabilir.
Uygulamanın ilk aşaması için seçilen il: Afyon, Amasya, Balıkesir, Çorum, Diyarbakır, Erzurum, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Kars, Konya, Malatya, Ordu, Samsun, Şanlıurfa, Sivas, Tokat, Trabzon, Van, Yozgat
Programın uygulanmasının ikinci aşamasında ilave edilen iller: Ağrı, Aksaray, Ankara, Ardahan, Aydın, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Denizli, Elazığ, Erzincan, Giresun, Karaman, Kastamonu, Kütahya, Manisa, Mardin, Mersin, Muş, Nevşehir, Uşak.