KAYIT YENİLEME İŞLEMİ
1. Süresi içinde kayıt yenileme işlemi yapılmazsa ne olur?
Öğrenciler, her yarıyıl başında Senato'nun belirleyeceği süreler içinde kayıtlarını yenilemek zorundadırlar. Bu süre içinde kaydını yenilemeyen öğrenciler o yarıyılda derslere giremezler ve bu süre öğrenim süresinden sayılır. İlk kayıt ve kayıt yenileme sırasında öğrenim ücretini ödemeyen ikinci öğretim öğrencilerinin kaydı yenilenmez. Ayrıca katkı payı/öğrenim ücreti yatırıp ders kaydı yapmayan öğrencilerin kaydı yenilenmiş sayılmaz.
2. Kayıt yenileme sırasında yanlışlık yapılırsa ne yapılmalıdır?
Kayıt yenileme işlemleri sırasında yapılacak yanlışlıklar üniversitemiz akademik takviminde belirtilen ders ekleme, bırakma ve danışman onayı tarihlerinde danışman öğretim elemanı yardımı ile düzeltilebilir.
3. Bir yarıyıl kayıt yenilemeyen öğrencinin, izleyen yarıyıl öğrencilik hakkı devam eder mi?
Öğrenciler, her yarıyıl başında ilgili öğretim birimi yönetim kurulunun belirleyeceği esaslar ve Senato'nun belirleyeceği süreler içinde (birinci sınıf birinci yarıyıla ilk defa kayıt yaptıran öğrenciler hariç) kayıtlarını yenilemek zorundadırlar. Bu süre içinde kaydını yenilemeyen öğrenciler o yarıyılda derslere giremezler ve bu süre öğrenim süresinden sayılır, öğrencilik statüsü devam eder ancak öğrencilik haklarından yararlanamaz.
4. Öğrencilerin kayıt yenileme, ara sınav, yarıyıl sonu ve diğer sınav tarihlerini kim belirliyor?
Üniversitemiz Senato'su tarafından belirlenen akademik takvimde kayıt yenileme, ara sınav, yarıyıl sonu ve bütünleme sınav tarihleri belirtilir. Buna bağlı kalınarak derslerin sınav tarihleri ilgili akademik birim yönetimince hazırlanarak öğrencilere duyurulur.
5. Katkı payı / öğrenim ücretleri nasıl belirleniyor?
Katkı payı / öğrenim ücretleri her yıl Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının görüşü ve Milli Eğitim Bakanlığının önerisi üzerine Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile belirlenir.
6. Katkı payı / öğrenim ücretlerinde farklılıklar var mı?
Katkı payı / öğrenim ücretleri öğrenim dallarının nitelikleri ve süreleri göz önünde tutularak fakülte, yüksekokul, enstitü ve bölümler itibarıyla farklı miktarlarda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile belirlenir.
7. Katkı payı / öğrenim ücretleri zamanında ödenmezse ne olur?
Katkı payı / öğrenim ücretinin zamanında ödenmemesi durumunda öğrenci ders kayıtlarını yapamaz ve yatırmadığı dönemin öğrenim hakkını kaybeder. İlgili dönemin öğrencilik haklarından yararlanamaz. Bu süre öğrenim süresinden sayılır.
8. Yüzde onluk başarı sıralaması öğrenim ücretlerini etkiler mi?
Hazırlık sınıfı hariç, normal öğrenim süresi içinde bulundukları bölüm/programda her bir yarıyıl alması gereken asgari derslerden başarılı olan ve bu dersleri alan öğrencilerin başarı ortalamasına göre yarıyıl sonu itibariyle yapılacak sıralamada ilk yüzde onluk dilime giren ikinci öğretim öğrencileri bir sonraki yarıyılda normal öğretim öğrencilerinin ödeyecekleri katkı payı kadar öğrenim ücreti öder.
9. Kayıt dondurma işlemi nasıl ve ne kadar süre ile yapılabilir?
Üniversitemiz senatonun belirleyeceği haklı ve geçerli nedenlere dayalı bir mazereti nedeniyle eğitim-öğretime ara vermek zorunda kalan öğrencilerin, mazeretini belgelendirmesi ve ilgili birim yönetim kurulunun kabul etmesi durumunda en fazla iki yarıyıl süre için kaydı dondurulabilir. Kaydı dondurulan öğrenci bu süreler içerisinde katkı payı / öğrenim ücreti ödemez, öğrenime devam edemez, öğrencilik haklarından faydalanamaz ve bu süreler eğitim-öğretim süresinden sayılmaz. Kayıt dondurma başvuruları kayıtlı olunan akademik birimlere yapılır.
NOT DEĞERLENDİRME SİSTEMİ VE AKTS
1. Üniversitedeki not değerlendirme sistemi nasıldır?
Üniversitede ders geçme sistemini esas alan kredili sistem bulunmaktadır. Öğrenciler yarıyıl içi sınav ve değerlendirmelerden aldıkları not ile yarıyıl sonu sınavlarından aldıkları notlardan hesaplanan ham başarı ortalamalarına bağıl sistem uygulanarak harf notları verilir.
Sınavlar 100 tam not üzerinden değerlendirilir. Bir dersin yarıyıl içi değerlendirmelerinin türü, atölye, laboratuvar, pratik çalışma gibi uygulamaların ağırlıkları dersi veren öğretim elemanı tarafından yarıyılın ilk iki haftası içinde belirlenerek bölüm başkanlığı tarafından öğrencilere duyurulur. Yarıyıl içi değerlendirmelerinin % 40 ve yarıyıl/yılsonu sınavı veya bütünleme sınavı notunun % 60’ının toplanması ile virgülden sonra iki basamak alınarak dersin başarı ortalaması belirlenir. Uygulamalı derslerden başarılı olmak için uygulama notunun 60 ve üzeri olması gerekir.
Dersin başarı notu, dersin başarı ortalaması esas alınarak bağıl değerlendirme yöntemi kullanılarak hesaplanır. Bağıl değerlendirme yöntemi uygulama esasları Senato tarafından belirlenir. Bağıl değerlendirme yöntemi kullanılarak her öğrenciye ilgili öğretim elemanı tarafından başarı derecesini belirten harfle ifade edilen ve aşağıdaki tabloda belirtilen başarı notları verilir:
Başarı Notu |
Katsayısı |
Yüzde Karşılığı |
Derecelendirme |
A |
4 |
90- 100 |
Mükemmel |
B |
3.5 |
85 – 89 |
Çok iyi |
C |
3 |
75 – 84 |
İyi |
D |
2.5 |
70 – 74 |
Orta |
E |
2 |
60 – 69 |
Geçer |
FX |
1.5 |
50 – 59 |
Başarısız |
F |
0 |
49 ve aşağısı |
Başarısız |
Devam koşulunu yerine getirmeyen veya uygulamadan başarısız olan öğrenciye DZ (devamsız) notu verilir. Katsayı değeri F ile aynıdır. Bunun dışında katsayı değeri olmayan ve not ortalamasına katılmayan YT, YZ, MU notları verilebilir.
YT (Yeterli) ve YZ (Yetersiz) başarı notları, Senatonun onayı ile genel not ortalamasına katılması uygun görülmeyen derslerden alınan notları değerlendirmek için kullanılır. Öğretim elemanı tarafından başarılı görülen öğrenciye YT, başarısız görülen öğrenciye YZ notu verilir.
Bir dersten A, B, C, D, E başarı notu alan öğrenci o dersi başarmış sayılır. Başarı notu FX, F, DZ, YZ olan dersler başarısız olup, açıldıkları ilk yarıyılda tekrar edilir. Seçmeli derslerden başarısız olan öğrenciler aynı yarıyılda açılan diğer seçmeli derslere kayıt yaptırabilir. Seçmeli ders değiştiren öğrencinin ilk defa alacak olduğu seçmeli dersin devam zorunluluğunu yerine getirmesi gerekmektedir.
2. Bağıl değerlendirme nedir?
Bağıl değerlendirme sistemi, öğrencinin ara ve yarıyıl sonu veya bütünleme sınavı ağırlıklarına göre belirlenen başarı not ortalamasının o dersi alan tüm öğrencilerin başarı düzeyine göre belirlenmesidir. Başarı düzeyi, notların istatistiksel dağılımı ve sınıf aritmetik ortalaması göz önünde bulundurularak otomasyon sistemi üzerinden otomatik yapılır. Öğrencilerin ağırlıklarına göre aldıkları yarıyıl içi ve yarıyıl sonu sınavı notlarından hesaplanan ham başarı notu, o dersi alan grup içinde gösterdikleri performansa göre harf notlarına çevrilmektedir. Bağıl Değerlendirme bir başarı ölçme sistemi değil, ölçme sonucunda elde edilen notları değerlendirme yöntemidir.
3. Bağıl değerlendirme nasıl uygulanır?
Öğrencinin öğretim elemanlarınca yarıyıl sonu sınavını notlarını girdikten sonra otomasyon tarafından otomatik yapılır. İlgili öğretim elemanının sisteme müdahalesi yoktur. Öğrencilerin sınıf ortalamasının ne kadar altında veya üstünde yer aldığı standart sapma ölçeğine göre ifade edilir. Sınıfın standart sapma ve aritmetik ortalamasına göre öğrencinin sınıftaki standart skoru (T skoru) hesaplanır. Öğrencinin standart skoru sınıfın düzeyine göre tablodaki ilgili harf notuna dönüştürülür.
Ham başarı notu 20 ve altında olan öğrencilerin notları bağıl değerlendirme hesabına katılmaz. Bu notlar F olarak değerlendirilir. Bağıl değerlendirme yapıldıktan sonra ham başarı notu 35 ve altında olanlar ile yarıyıl/yılsonu veya bütünleme sınavından 40’ın altında puan alan öğrencilerin notları F olarak değerlendirilir.
Sınıfta o dersi geçen öğrenci sayısı 10 ve altında ise veya bağıl değerlendirme hesabı sırasında değerlendirmeye katılacak öğrenci sayısı 10 ve altında ise bağıl değerlendirme uygulanmaz. Klasik harfli not dönüşüm tablosuna göre başarı notları verilir.
4. AKTS nedir?
Avrupa Kredi Transfer Sistemi (European Credit Transfer System - ECTS), öğrenci hareketliliğini kolaylaştırmak ve öğrencilerin yurtdışında gördükleri eğitimlerinin kendi ülkelerinde tanınmasını garanti altına almak için Avrupa Birliği tarafından geliştirilmiş bir akreditasyon sistemidir. Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesinde belirlenen ve program bazında öngörülen bilgi, beceri ve yetkinliklerin kazandırılmasına dayalı öğrenci iş yükünü esas alır. Bir AKTS 25 – 30 saat arası iş yükünü esas alır.
5. Öğrenci iş yükü nasıl belirlenir ?
Bir akademik yılın 60 AKTS’ye eşit olması şartıyla, 2 yarıyıl uygulayan üniversitemizde her yarıyıl 30 AKTS’ye eşittir. Öğrencinin 25 – 30 saat arası iş yükü 1 AKTS’ye eşit olması esas alınır. Öğrenci iş yükü hesaplanırken ders saatleri yanı sıra laboratuvar, atölye, klinik çalışması, ödev, uygulama, proje, seminer, sunum, sınava hazırlık, sınav, iş yeri eğitimi gibi eğitim-öğretim etkinliklerinde harcanan bütün zamanı ifade eder. Öğrenci her bir dönem için en az 30 AKTS’lik ders almak zorundadır.
EĞİTİM – ÖĞRETİM DÖNEMİ
1. Akademik danışman kimdir?
Öğrencilerin eğitim-öğretim ve diğer sorunlarıyla ilgilenmek üzere ilgili bölüm/program başkanlığınca görevlendirilen öğretim elemanıdır.
2. Üniversiteye ilk kez kayıt yaptırıldığında verilen kimlik kartı, bütün öğrenim süresince geçerli midir?
Her yıl bandrol yapıştırılması şartıyla öğrenim süresince geçerlidir.
3. Kimlik kartı kaybolursa ne yapmak gerekir?
Üniversitemizin vermiş olduğu öğrenci kimlik kartının kaybolması veya hasar görmesi halinde öğrenci işlerine başvuru yapılmalıdır.
4. Öğrencinin kaydı hangi durumlarda silinir?
a) Öğrencinin kayıt sırasında sahte, gerçeğe aykırı ve eksik belge verdiğinin veya yanlış beyanda bulunduğunun anlaşılması halinde,
b) Yükseköğretim Kurumları Öğrenci Disiplin Yönetmeliği hükümlerine göre yükseköğretim kurumundan çıkarma cezası almış olması halinde,
c) Azami öğrenim sürelerinin tamamlanması halinde,
d) Öğrencinin kaydını sildirmek için yazılı başvuru yapması halinde kaydı silinir.
5. Kayıt yaptırıp, kendi isteği ile kayıt sildiren öğrencinin katkı payı/öğrenim ücreti geri ödenir mi?
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin ilgili maddesi gereğince kayıt yaptırıp kendi isteği ile kaydını sildiren öğrencilerin katkı payı/öğrenim ücretleri geri ödenmez.
6. Üniversitede dersler ve ders programları nasıl belirliyor?
Üniversitede dersler, ilgili akademik birimlerin teklifi ve Senato'nun onayıyla belirlenmektedir. Ders programları ilgili bölüm/programın teklifi ve ilgili akademik birimin kararıyla belirlenip öğrencilere ilan edilmektedir.
7. Ders kaydı nasıl yapılıyor?
Akademik takvimde belirtilen ders kayıt tarihlerinde, her öğrenci kayıtlı olduğu programın derslerini öğrenci bilgi sistemi üzerinden seçmek suretiyle ders kaydını yapıp, danışman öğretim elemanına onaylattırarak ders kaydını tamamlar.
8. Öğrenci yarıyıl içinde bir dersin ne kadarına devam etmek zorundadır?
Öğrencilerin teorik derslere %70, uygulamalara %80'den az olmamak koşulu ile devamları zorunludur. Ülkemizi veya üniversitemizi temsil amacıyla bilimsel, sosyal, kültürel ve sportif faaliyetler ile yarışmalara katılan öğrenciler ilgili birim yönetim kurulunca o süre içindeki derslerden ve sınavlardan izinli sayılabilir, derslere katılamadığı süreler devamsızlık olarak değerlendirilmez.
9. Yarıyıl sonu sınavına hangi öğrenciler giremez?
Teorik veya uygulamalı derslerin devam şartını sağlayamayan öğrenciler ile derslerin uygulamalarında başarısız olan öğrenciler yarıyıl sonu sınavlarına katılamazlar.
10. Yarıyıl sonu sınavına katılamayan öğrenci bütünleme sınavına katılabilir mi?
Yarıyıl sonu sınavına girmeyen öğrenci bütünleme sınavına katılabilir. Yarıyıl sonu sınavında başarılı olan öğrenciler ile uygulamadan veya devamsızlıktan kalan öğrenciler bütünleme sınavına katılamazlar.
11. Bütünleme sınavı sonucunda tekrar bağıl değerlendirme hesaplaması yapılır mı?
Bütünleme sınavı sonucunda tekrar bağıl değerlendirme hesabı yapılmaz. Yarıyıl sonu sınavında oluşan standart sapma ve aritmetik ortalamaya göre harf notları verilir.
12. Hangi sınavların notuna itiraz dilekçesi verilebilir?
Bütün sınavlar için maddi hata dilekçesi verilebilir.
13. Genel ağırlıklı not ortalaması nasıl hesaplanır?
Genel ağırlıklı not ortalaması, öğrencinin biriminde öğrenime başladığı andan itibaren tamamlamış olduğu yarıyıl da dahil olmak üzere kayıt yaptırdığı derslerden aldığı en son başarı notlarının katsayılarının, dersin AKTS’si ile çarpılıp çarpımlarının toplanması ile elde edilen sayının, bu derslerin AKTS toplamlarına bölünmesi ile bulunur.
14. Sınav sonuçları ne zaman ilan ediliyor?
Öğretim elemanı ara sınav tarihinden itibaren 15 gün, diğer sınavlarda ise sınav tarihinden itibaren 7 gün içerisinde sınav sonuçlarını ilan etmek zorundadır.
15. Notların ilanından sonra kaç gün içinde maddi hata dilekçesi verilebilir?
Sınav sonuçlarının ilan tarihini izleyen beş iş günü içinde yazılı olarak, bölüm sekreterine maddi hata itiraz dilekçesi verilebilir.
16. Mazeret sınavı için alınan raporlar kaç gün içinde verilmelidir?
Mazeret sınavı için alınan belgelerin belgenin alındığı günden itibaren 5 iş günü içerisinde dilekçe ile ilgili bölüm başkanlığına verilmesi gerekmektedir.
17. Hangi sınavlar için nasıl mazeret sınavı açılır?
Ara sınavlar için ilgili yönetim kurulunun belirleyeceği tarihlerde mazeret sınavı yapılır. Yarıyıl sonu sınavı, bütünleme sınavı ve açılan mazeret sınavları için yeniden mazeret sınavı yapılmaz.
18. Hangi mazeretler mazeret sınavı için geçerlidir?
Üniversitemiz Senato'sunun Haklı ve Geçerli Nedenler Konusundaki Kararlarında belirtilen bütün maddeler mazeret sınavı için geçerlidir.
19. Tek ders sınavı nedir?
Mezun olabilmek başarısız tek dersi kalan son sınıf öğrencileri dönem ayrımı olmaksızın tek ders sınavına başvurabilir. Zorunlu staj çalışmasının tamamlanmamış olması tek ders sınavına katılmak için engel teşkil etmez. Devam şartının sağlanmadığı dersler için tek ders başvurusu yapılamaz. Tek ders sınavı başvuruları ilgili akademik birimlere yapılır.
20. Tek ders sınavları ne zaman yapılır?
Tek ders sınavları her yarıyıl sonunda bütünleme sınavını takip eden 3 ay içerisinde ilgili akademik birimin belirleyeceği tarihte yapılır.
21. Tek ders sınavında geçme notu kaçtır?
Tek ders sınavı sonucunda 50 ve üzeri not alan öğrenciler başarılı sayılır. Tek ders sınavlarında harf notları mutlak değerlendirme sistemine göre belirlenir.
22. Tek dersten sınavında başarısız olanlar tekrar tek ders sınavına girebilir mi?
Tek ders sınavında başarısız olan öğrenciler takip eden yarıyıllarda tekrar tek ders sınavına girebilirler.
23. Mezun olabilme koşulları nelerdir?
Kayıtlı olduğu programın ders müfredatındaki tüm dersleri alan ve başarılı olan öğrenciler mezun olmaya hak kazanır. Ön lisans öğrencileri 120 AKTS' yi, lisans öğrencileri ise 240 AKTS' yi tamamlamak zorundadır.
24. Lisans programında kayıtlı bir öğrenci hangi durumda önlisans diploması alabilir?
Lisans Öğrenimlerini Tamamlamayan ve Tamamlayamayanların Önlisans Diploması Almaları veya Meslek Yüksekokullarına İntibakları Hakkında Yönetmeliğin ilgili maddesinde belirtildiği üzere, devletin şahsiyetine karşı işlediği cürümler sebebiyle hüküm giyenler ile disiplin cezası alarak yükseköğretim kurumlarından uzaklaştırılanlar hariç ilgili yönetmelik maddeleri uyarınca bir lisans programının en az ilk dört yarıyılın bütün derslerinden başarılı olanlara kayıtlarının silinmesi koşuluyla önlisans diploması verilir.
25. Öğrencinin mezuniyet tarihi nasıl belirlenir?
Bir öğrencinin mezuniyet tarihi, mezuniyetine esas eğitim-öğretim çalışmaları ve sınavlarının bittiği tarihi takip eden ilk iş günüdür.
26. Mezun olan öğrenci diplomasını nasıl teslim alabilir?
Mezun olan öğrenci diplomasını;
a) Şahsen öğrenci işlerine başvurarak,
b) Noter tasdikli vekaletname verdiği bir kişiyi öğrenci işlerine yönlendirerek,
c) mezun.kmu.edu.tr adresinden kargo ile diplomasının gönderilmesini talep ederek teslim alabilir.
27. Diplomanın kaybedilmesi durumunda neler yapılmalıdır?
Öğrencinin diplomasını kaybettiğini beyan eden bir dilekçe ile öğrenci işlerine başvuruda bulunması gerekmektedir.
28. Azami öğrenim süresi ne kadardır?
Öğrenciler, bir yıl süreli yabancı dil hazırlık sınıfı hariç, kayıt olduğu programa ilişkin derslerin verildiği dönemden başlamak üzere, her dönem için kayıt yaptırıp yaptırmadığına bakılmaksızın öğrenim süresi iki yıl olan önlisans programlarını azami dört yıl, öğrenim süresi dört yıl olan lisans programlarını azami yedi yıl, öğrenim süresi beş yıl olan lisans programlarını azami sekiz yıl, öğrenim süresi altı yıl olan lisans programlarını azami dokuz yıl içinde tamamlamak zorundadırlar. Hazırlık eğitim süresi azami iki yıldır.
29. Yaz okulunda nasıl ders alabilirim?
Yaz okulu kapsamında öğrenciler kayıt olduğu yıldaki diploma programının taban puanından daha yüksek olan eşdeğer programların bulunduğu üniversitelerden ders alabilirler. Öğrenciler yaz okulu kapsamında ilk defa, tekrar, not yükseltmek amacıyla alacakları dersler ile 3.00 genel not ortalamasını sağlamaları şartıyla bir üst sınıftan alacağı derslerden, müfredatta yer alan 3 (üç) derse kadar bölüm başkanının onayı ile ders alabilirler. Yaz okulundan ders alacak öğrenciler gerekli işlemler için fakülte sekreterliğine başvurmalıdır.
30. Özel öğrencilik statüsünden nasıl faydalanabilirim?
Ön lisans programlarının en az bir yarıyılını, lisans programlarının en az iki yarıyılını tamamlayan ve genel ağırlıklı not ortalaması (GANO) 4.00 üzerinden en az 3.00 olan öğrenciler özel öğrenci olarak başvurabilir. Ancak Üniversitemiz Özel Öğrencilik Yönergesinde belirtilen sağlık veya güvenlik sorunları olan öğrenciler için bu şartlar aranmaz.
31. Bir üst sınıftan nasıl ders alabilirim?
Genel not ortalaması en az 3.00 olan, bulunduğu yarıyıla kadar eksik ve başarısız dersi bulunmayan öğrenciler, açılan bir üst sınıf derslerine danışmanının onayı ile kayıt yaptırabilirler. Ayrıca bulunduğu yarıyılda muaf olduğu dersler bulunan öğrenciler bu derslerin toplam AKTS’ si kadar bir üst sınıftan ders alabilirler.
32. Muafiyet başvurusu için ne yapmalıyım?
Öğrenci daha önce başka bir yükseköğretim kurumunda başarmış olduğu derslerin intibakının yapılması için onaylı transkript, ders içerikleri ve başvuru dilekçesi ile birlikte her eğitim-öğretim dönemi başlangıcından itibaren 15 gün içinde kayıtlı olduğu bölüm/program başkanlığına başvuru yapabilir.
33. Nasıl yatay geçiş yapabilirim?
Öğrenci not ortalaması ve ÖSYM puanına göre olmak üzere iki farklı şekilde yatay geçiş başvurusu yapabilir. Yatay geçişle ilgili başvuru şartları ve tarihleri üniversiteler tarafından kendi web sayfalarında ilan edilmektedir.
34. Yatay geçiş yapan öğrencinin intibakı hangi sınıfa yapılır?
Öğrencinin intibakının yapılacağı sınıf, yatay geçiş yapılan program ile daha önce öğrenim görülen programın derslerinin uyumuna göre intibak komisyonu tarafından belirlenir.
35. Kurum içi aynı programın normal öğretiminden ikinci öğretimine veya ikinci öğretiminden normal öğretimine nasıl yatay geçiş yapılabilir?
Yüzde onluk başarı sıralamasına giren ikinci öğretim öğrencileri, aynı programın normal öğretimine yatay geçiş yapmak için başvuru yapabilir. Normal öğretim öğrencileri ise aynı programın ikinci öğretimine kontenjan sınırlaması olmaksızın yatay geçiş başvurusu yapabilir. Her iki başvurununda yatay geçiş başvuru tarihlerinde, online yatay geçiş başvuru sistemi üzerinden yapılması gerekmektedir.
36. Uzaktan eğitim sistemine nereden ve nasıl giriş yapabilirim?
https://uzem.kmu.edu.tr adresinden Öğrenci Bilgi Sisteminde kullanmakta olduğunuz kullanıcı adı ve şifrenizle giriş yapabilirsiniz.
Sıkça sorunlan soruların pdf hali için tıklayınız.